Chuyên gia Hiếu PC: Bí kíp nhận diện để tránh bẫy lừa đảo trực tuyến

Trong bối cảnh thương mại điện tử tại Việt Nam phát triển mạnh mẽ, cùng với đó là sự xuất hiện của nhiều hình thức lừa đảo trực tuyến tinh vi, việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trở thành ưu tiên hàng đầu. Nhằm cung cấp thông tin, cảnh báo và nâng cao nhận thức của cộng đồng, phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trò chuyện với ông Ngô Minh Hiếu (còn được biết tới là Hiếu PC), chuyên gia an ninh mạng, sáng lập dự án Chống Lừa Đảo - người trực tiếp nghiên cứu và triển khai các giải pháp chống gian lận trên không gian mạng. 

Cuối năm 2020, anh Ngô Minh Hiếu cùng một nhóm chuyên gia an ninh mạng thành lập tổ chức phi lợi nhuận Chống Lừa Đảo nhằm bảo vệ người dùng internet Việt Nam trước các trang web giả mạo, trang lừa đảo, website/phishing độc hại. Dự án cung cấp các công cụ như extension trình duyệt, ứng dụng, API giúp người dùng kiểm tra độ tin cậy của website, phát hiện các liên kết độc hại, cảnh báo kịp thời khi truy cập vào các địa chỉ lừa đảo/phishing. 

Trong cuộc trao đổi, chuyên gia an ninh mạng Ngô Minh Hiếu chia sẻ những nhận định về vai trò của Bộ Công Thương trong việc giám sát thương mại điện tử, các dấu hiệu nhận biết trang web uy tín, cũng như những đề xuất ứng dụng công nghệ hiện đại để bảo vệ người tiêu dùng.

Từ đam mê công nghệ đến sứ mệnh bảo vệ cộng đồng trước lừa đảo trực tuyến

- Xin anh chia sẻ hành trình đến với lĩnh vực an ninh mạng và chống lừa đảo? Điều gì khiến anh gắn bó và kiên trì với sứ mệnh này?

Chuyên gia Ngô Minh Hiếu: Tôi là Giám đốc và đồng sáng lập dự án “Chống Lừa Đảo” cùng các cộng sự, hoạt động được gần 5 năm, bắt đầu từ năm 2020. Ý tưởng về dự án xuất phát từ tôi và một vài người bạn cùng nhau bàn về việc muốn đóng góp điều gì đó cho cộng đồng, khi nhận thấy tình trạng lừa đảo trực tuyến diễn ra quá phổ biến.

Khi từ Mỹ trở về Việt Nam, tôi nhận thấy quá nhiều người bị lừa theo nhiều hình thức khác nhau. Chính vì vậy, chúng tôi quyết định thành lập dự án Chống Lừa Đảo. Kể từ khi hoạt động, dự án may mắn nhận được những giải thưởng lớn: Một giải “Make in Vietnam”, một giải “Nhân tài Đất Việt năm 2023”, với sự tham dự và trao tặng bằng khen từ Thủ tướng Phạm Minh Chính. Gần đây nhất là giải Ba ở hạng mục “Sản phẩm công nghệ số triển vọng” của Nhân tài Đất Việt 2025. Đây là điều mang lại cho chúng tôi cảm giác vô cùng vinh dự.

Dự án được trao giải chủ yếu nhờ áp dụng các công nghệ hiện đại, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI). Chúng tôi mong muốn tạo ra một môi trường để các bạn trẻ có cơ hội đóng góp cho cộng đồng, cho xã hội thông qua kiến thức và kỹ năng công nghệ, đồng thời tránh việc các bạn đi vào con đường sai trái hoặc vướng vòng lao lý. Tính đến nay, dự án có hơn 30 thành viên, đa phần là người trẻ Việt Nam, trong đó nhiều bạn đang sinh sống và làm việc ở nước ngoài.

Từ dự án, nhiều bạn đã tìm được việc làm ở nước ngoài hoặc tại các tập đoàn lớn trong nước. Có một thành viên tuổi đời rất trẻ, đang học cấp ba cũng đã giành được học bổng du học Mỹ.

Gần đây, nhóm đã đưa vào hoạt động những công cụ mới nhằm bảo vệ cộng đồng dựa trên công nghệ AI. Các công cụ này bao gồm chatbot để người dùng có thể đặt câu hỏi liên quan đến luật an ninh mạng hoặc an toàn thông tin. Ý nghĩa của dự án là giúp cộng đồng cùng nhau bảo vệ nhau bằng sức mạnh chung, và tận dụng công nghệ để hỗ trợ người dùng. Chẳng hạn, khi gặp một đường link hoặc trang web đáng ngờ, họ có thể truy cập chongluadao.vn để kiểm tra ngay lập tức với độ chính xác cao.

Thành tựu và giải thưởng

- Anh có thể chia sẻ rõ hơn về các chức năng nổi bật của Chống Lừa Đảo và phản hồi của người dùng đối với hoạt động của dự án?

Chuyên gia Ngô Minh Hiếu:Thứ nhất, khi sử dụng các công cụ của Chống Lừa Đảo, người dùng được bảo vệ theo thời gian thực nhờ công nghệ trí tuệ nhân tạo. Thứ hai, họ cũng được bảo vệ một cách âm thầm thông qua cơ sở dữ liệu mà Chống Lừa Đảo đã tích hợp vào các nền tảng của những hãng công nghệ lớn như Google hoặc những trang web uy tín.

Chúng tôi nhận thấy, người dùng thường ngại cài đặt các phần mềm mới, đặc biệt là phần mềm liên quan đến bảo mật hoặc an toàn thông tin, vì đôi khi khá phức tạp đối với những người không rành công nghệ. Đây lại là nhóm người chúng tôi muốn bảo vệ nhất. Vì vậy, trong những năm gần đây, Chống Lừa Đảo đã tích hợp trực tiếp cơ sở dữ liệu vào các sản phẩm mà người dùng vốn đã sử dụng hằng ngày, chẳng hạn Google Chrome, Microsoft Edge hoặc Safari trên iOS. Nhờ đó, chúng tôi có thể bảo vệ người dùng ngay trên những nền tảng quen thuộc, thay vì yêu cầu họ cài đặt thêm các phần mềm mới.

Tính đến nay, dự án đã bảo vệ hơn 200.000 người dùng thông qua cộng đồng Chống Lừa Đảo với hơn một triệu thành viên. Dự án cũng đã khóa chặn hàng trăm nghìn website độc hại, không chỉ tại Việt Nam mà trên phạm vi toàn thế giới. Một điều may mắn là Chống Lừa Đảo được nhiều cơ quan báo chí và kênh truyền thông chính thống của Nhà nước ghi nhận và đưa tin. Điều này mang lại cho chúng tôi sự động viên lớn để tiếp tục cống hiến vì cộng đồng.

Những mối đe dọa và cách nhận diện trang web lừa đảo

- Với sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử hiện nay, theo anh, vai trò của Bộ Công Thương trong việc đảm bảo an toàn và bảo vệ người tiêu dùng được thể hiện như thế nào?

Chuyên gia Ngô Minh Hiếu: Trong bối cảnh hiện nay, vai trò của Bộ Công Thương đặc biệt quan trọng trong việc đảm bảo các trang web và ứng dụng thương mại điện tử hoạt động an toàn, đúng quy định và được cấp phép với con dấu xác thực của Bộ. Logo và chứng nhận của Bộ Công Thương trên các trang thương mại điện tử không chỉ bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng mà còn chứng thực rằng đây là những nền tảng uy tín để giao dịch.

Hầu hết các website và ứng dụng thương mại điện tử đều phải đăng ký với Bộ Công Thương để được cấp logo xác nhận. Vì vậy, khi người dùng truy cập hoặc thực hiện giao dịch trên bất kỳ ứng dụng hay trang web nào mà không có logo này, họ tuyệt đối không nên tiếp tục giao dịch, vì có nguy cơ bị đánh cắp thông tin, chiếm đoạt tài sản hoặc mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng.

Tuy nhiên, cũng có những trường hợp kẻ gian làm giả logo. Một số trang lừa đảo lấy logo của Bộ Công Thương rồi gắn lên trang web của họ, nhưng khi nhấp vào, lại không dẫn đến trang xác thực chính thức tại online.gov.vn. Có trường hợp họ thậm chí làm giả cả trang hiển thị của Bộ Công Thương. Vì vậy, người dùng phải lưu ý rằng website của cơ quan chức năng phải có đuôi .gov.vn mới là chính thống.

Người dùng cần so sánh đường link thật của nền tảng thương mại điện tử với đường link hiển thị trên trang họ đang truy cập. Nhiều trang lừa đảo dùng tên miền lạ như .xyz, .online… để giả mạo những thương hiệu uy tín vốn có đuôi .vn. Kiểm tra kỹ tên miền và thông tin đăng ký trên trang của Bộ Công Thương là cách tốt nhất để đảm bảo giao dịch an toàn.

Ứng dụng AI và sinh trắc học để tăng cường giám sát thương mại điện tử

- Trong môi trường mua sắm trực tuyến phát triển mạnh, người tiêu dùng là đối tượng dễ bị lừa đảo nhất. Anh có đề xuất gì để Bộ Công Thương có thể hỗ trợ sâu hơn trong việc giám sát và phối hợp xử lý các vi phạm?

Chuyên gia Ngô Minh Hiếu: Tôi có một số đề xuất mong rằng Bộ Công Thương có thể xem xét áp dụng. Thứ nhất, Bộ có thể sử dụng các công nghệ xử lý dữ liệu bằng trí tuệ nhân tạo (AI) để sàng lọc thông tin và xác minh xem các doanh nghiệp đăng ký hoạt động có thật hay không. Có những trường hợp doanh nghiệp có pháp nhân, nhưng lại hoạt động theo hướng lừa đảo, hoặc thông tin đăng ký chưa rõ ràng và thiếu minh bạch.

Thứ hai, có thể áp dụng giải pháp sinh trắc học để xác thực chủ doanh nghiệp. Điều này giúp ngăn chặn tình trạng sử dụng giấy tờ giả nhằm xin cấp logo xác thực của Bộ Công Thương. Thực tế, chúng tôi đã phát hiện một số trường hợp trang web lừa đảo làm giả giấy tờ và xin cấp được logo của Bộ Công Thương. Điều này vô cùng nguy hiểm.

Việc áp dụng sinh trắc học sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ gian lận, lạm dụng giấy tờ và lợi dụng uy tín của Bộ Công Thương để chiếm đoạt tài sản người dùng.

Nâng cao nhận thức an toàn thương mại điện tử

- Ở góc độ chuyên môn an ninh mạng, anh đánh giá đâu là điểm yếu lớn nhất trong hệ sinh thái thương mại điện tử Việt Nam hiện nay? Dự án Chống Lừa Đảo có mong muốn phối hợp với Bộ Công Thương hoặc các cơ quan chức năng để nâng cao hiệu quả cảnh báo và xử lý vi phạm trên không gian mạng không?

Chuyên gia Ngô Minh Hiếu: Trong hệ sinh thái thương mại điện tử, một trong những điểm yếu lớn nhất chính là nhận thức của người dùng. Họ dễ bị thu hút bởi những lời mời chào hấp dẫn, ví dụ thông tin về các sản phẩm giá rẻ, yêu cầu thanh toán trước hoặc các ưu đãi như “mua trước thanh toán sau”. Những chiêu thức này có thể dẫn đến nguy cơ bị chiếm đoạt tài khoản hoặc bị lộ mã OTP.

Về mặt công nghệ, việc phối hợp giữa các bên để chia sẻ dữ liệu cũng rất quan trọng. Chẳng hạn, để chống lại các mô hình lừa đảo, chúng ta có thể kết nối thông tin giữa Bộ Công Thương với các dự án như Chống Lừa Đảo, từ đó tạo ra một tập dữ liệu lớn giúp phát hiện hành vi lừa đảo trên website, ứng dụng hay trong giao dịch trực tuyến.

Một số hãng công nghệ lớn như Google đã tích hợp thông tin về các trang lừa đảo của chúng tôi vào trình duyệt Chrome hoặc nền tảng Google Search, những sản phẩm mà người dùng sử dụng hằng ngày. Google Chrome đang được hơn 3 tỉ người trên thế giới sử dụng, trong khi cơ sở dữ liệu của Chống Lừa Đảo được sử dụng để phát hiện mail scam, website lừa đảo, email chứa mã độc…

Nếu có cơ hội làm việc và phối hợp với Bộ Công Thương để chia sẻ dữ liệu, chúng tôi tin rằng sẽ giúp ích rất nhiều trong công tác xác minh và xử lý vi phạm trên môi trường thương mại điện tử. Đồng thời, việc truyền thông rộng rãi để người dùng biết đến cổng thông tin chính thống của Nhà nước và các công cụ như Chống Lừa Đảo là rất quan trọng. Nhiều người dùng chưa có thói quen tra cứu, nên tình trạng lừa đảo mới diễn ra phổ biến đến vậy.

Kỹ năng nhận diện và tự bảo vệ trước các chiêu thức lừa đảo tinh vi

- Gần đây, hàng loạt hình thức lừa đảo tinh vi xuất hiện như mạo danh nhân viên ngân hàng, mạo danh cơ quan thuế, tuyển cộng tác viên, vay online… Người dùng nên trang bị những kỹ năng gì để tự bảo vệ mình trong bối cảnh các chiêu thức lừa đảo ngày càng phức tạp?

Chuyên gia Ngô Minh Hiếu: Trước hết, người dùng cần hiểu rằng dấu hiệu lừa đảo thường rất rõ ràng nếu để ý. Những trang web lừa đảo thường có những nhận diện sau đây:

Thứ nhất, nội dung đơn giản, chỉ chăm chút vào giao diện ban đầu nhưng phía dưới thiếu thông tin liên hệ hoặc giấy phép kinh doanh. Thứ hai, phương thức thanh toán không an toàn, ví dụ dẫn dụ đầu tư qua tiền ảo hay các hình thức thanh toán không chính thống. Thứ ba, logo, hình ảnh giả mạo với chất lượng kém và câu chữ sai chính tả, thiếu chuyên nghiệp. Thứ tư, chỉ yêu cầu đăng nhập tên, mật khẩu, mã OTP mà không có bước xác thực hợp lý khác.

Ngoài ra, người dùng cần chú ý đường link của trang web. Ví dụ các trang web của cơ quan Nhà nước Việt Nam phải có đuôi .gov.vn; Những trang mạo danh thường có đuôi lạ như .xyz, .online… Không nên tải ứng dụng từ các nguồn ngoài App Store hoặc Google Play để tránh mã độc. Chúng tôi khuyến nghị ba bước cơ bản để mỗi cá nhân có thể tự bảo vệ mình: Chậm lại, không vội vàng nhập thông tin hay chuyển tiền. Kiểm chứng khi sử dụng Google, trang web của Bộ Công Thương hoặc Chống Lừa Đảo để xác thực thông tin. Khi phát hiện hoạt động lừa đảo, báo cáo ngay cho cơ quan chức năng để bảo vệ bản thân và cộng đồng. Việc báo cáo giúp cơ quan chức năng nắm thông tin và có biện pháp xử lý kịp thời.

Một điểm quan trọng nữa cần lưu ý là không có dịch vụ nào có thể đảm bảo “lấy lại tiền” nếu bạn bị lừa. Chỉ nên báo cáo trực tiếp tới cơ quan công an hoặc các cơ quan chức năng có thẩm quyền. Không tin vào các dịch vụ “lấy lại tiền” giả mạo trên mạng.

Báo chí, truyền thông và nâng cao nhận thức người dùng

- Trong thời đại chuyển đổi số và thương mại điện tử, vai trò của báo chí trong việc tuyên truyền, cảnh báo người dân về các hình thức lừa đảo công nghệ cao là gì?

Chuyên gia Ngô Minh Hiếu: Hiện nay, phần lớn người dân tiếp cận thông tin chủ yếu qua các mạng xã hội phổ biến như Facebook, TikTok hay Instagram. Vì vậy, vai trò của báo chí trở nên vô cùng quan trọng trong việc truyền tải thông tin, cảnh báo rủi ro và nâng cao nhận thức cho cộng đồng. Báo chí chính thống cần xây dựng các nội dung gần gũi, dễ hiểu và hấp dẫn, nhằm thu hút sự chú ý của người dân, đồng thời cung cấp kiến thức đáng tin cậy về an toàn thông tin và nhận diện các hành vi lừa đảo trên môi trường mạng.

Ví dụ, các video clip ngắn, sinh động có thể minh họa các tình huống thực tế về lừa đảo hoặc hướng dẫn cách nhận diện các trang web giả mạo sẽ giúp người dân dễ hình dung và ghi nhớ các cảnh báo. Đồng thời, việc phối hợp với các chuyên gia an ninh mạng sẽ cung cấp kiến thức chuyên môn, nhưng cần truyền đạt bằng ngôn ngữ thân thiện, dễ tiếp cận để người dân, đặc biệt là giới trẻ, có thể hiểu và áp dụng ngay trong thực tế.

Báo Công Thương, với vai trò là cơ quan ngôn luận của Bộ Công Thương, có thể đẩy mạnh việc đưa các thông tin này lên các nền tảng mạng xã hội đang phổ biến, nơi mà người dân thường xuyên tiếp cận, nhằm tạo sự lan tỏa nhanh chóng và hiệu quả. Nếu dự án Chống Lừa Đảo phối hợp chặt chẽ với báo chí, cung cấp dữ liệu cảnh báo, hướng dẫn nhận diện và các công cụ kiểm tra trực tuyến, thì tác động sẽ càng mạnh mẽ. Người dân sẽ được tiếp cận thông tin một cách nhanh chóng, dễ hiểu và đáng tin cậy, từ đó hình thành một cộng đồng cảnh giác hơn, giảm thiểu rủi ro bị lừa đảo. Đồng thời, việc kết hợp giữa báo chí và công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo, sẽ giúp cảnh báo sớm, chủ động phòng ngừa các nguy cơ, nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong bối cảnh thương mại điện tử và thanh toán trực tuyến ngày càng phát triển mạnh mẽ.

Chậm lại vài giây, kiểm chứng thông tin để bảo vệ tài sản

- Nếu được gửi một thông điệp ngắn gọn đến người tiêu dùng, anh sẽ nói gì?

Chuyên gia Ngô Minh Hiếu: Điều ngắn gọn nhất tôi muốn chia sẻ là: Hãy luôn chậm lại dù chỉ một phút để kiểm chứng thông tin trước khi chuyển tiền hoặc truy cập đường link lạ. Chỉ cần chậm vài giây để kiểm tra trên Google, trên trang của Báo Công Thương, trên website Bộ Công Thương hoặc trên chongluadao.vn, người dùng có thể bảo vệ tài sản của mình. Nếu quá vội vàng, rất dễ rơi vào bẫy lừa đảo.

Xin cảm ơn ông!

Thương mại điện tử phát triển mạnh đặt ra yêu cầu cấp thiết về bảo vệ người tiêu dùng. Việc kiểm chứng logo Bộ Công Thương, xác thực doanh nghiệp và nhận diện tên miền chuẩn là nguyên tắc nền tảng giúp hạn chế rủi ro. Áp dụng công nghệ mới như sinh trắc học và trí tuệ nhân tạo cũng góp phần nâng cao lớp bảo vệ cho hệ sinh thái trực tuyến. Trong bối cảnh này, vai trò của truyền thông trở nên đặc biệt quan trọng khi là kênh truyền thông chính thống, cập nhật kịp thời thông tin, cảnh báo rủi ro và hướng dẫn người dân thực hành giao dịch an toàn. Kinh nghiệm từ dự án Chống Lừa Đảo cho thấy sức mạnh phối hợp giữa cơ quan báo chí, doanh nghiệp công nghệ và quản lý nhà nước tạo ra môi trường giao dịch trực tuyến minh bạch, an toàn và bền vững cho người tiêu dùng Việt Nam.