Nguyên nhân xuất hiện thời tiết cực đoan, ngập lụt nghiêm trọng tại Nam Trung Bộ

Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, do ảnh hưởng của không khí lạnh tăng cường kết hợp với nhiễu động gió Đông hoạt động mạnh từ đêm 15-21/11 tại các tỉnh, thành từ Hà Tĩnh đến Khánh Hòa đã xảy ra một đợt mưa lớn diện rộng.

Trọng tâm mưa lớn nhất tại vùng núi phía Tây, Tây Nam TP Huế-Đà Nẵng và các tỉnh từ Quảng Ngãi đến Khánh Hòa, đặc biệt một số nơi ở tỉnh Đắk Lắk có mưa đặc biệt lớn trong ngày 19/11.

Thời gian có cường độ mưa lớn nhất tại các tỉnh Hà Tĩnh đến TP Đà Nẵng từ 16-19/11, sau giảm dần tập trung; các tỉnh Quảng Ngãi đến Khánh Hòa từ 16-20/11, sau giảm dần.

Tình trạng ngập lụt nghiêm trọng đã xảy ra trên diện rộng tại các tỉnh/thành phố từ Quảng Trị đến Khánh Hòa.

Những quỹ đạo bất thường, cực đoan

Kể từ đầu năm, sau Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ và Trung Trung Bộ, khu vực Nam Trung Bộ đã trở thành "tâm lũ", cho thấy mức độ khốc liệt của thiên tai ở vùng này.

Đợt mưa lũ Nam Trung Bộ từ 16-22/1, là một hiện tượng cực đoan, vượt kỷ lục lịch sử.

Theo phân loại của Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), đây là các sự kiện hiếm gặp, gần như không thể dự báo chính xác định lượng.

Lượng mưa tích luỹ từ tháng 10 đến giữa tháng 11/2025 đã đạt mức rất cao, cao hơn trung bình nhiều năm 120-200%, khiến đất đai bão hòa. Khi bước vào đợt mưa chính, chỉ cần thêm 300-500mm mưa bổ sung là đã hình thành lũ lớn.

Theo thống kê trong 30 năm qua, các đợt lũ lớn ở Nam Trung Bộ thường xảy ra trước ngày 15/11. Tuy nhiên, đợt lũ lớn năm 2025 lại xuất hiện muộn hơn so với quy luật này.

Từ 16-22/11, lũ lớn, đặc biệt lớn và lũ lịch sử đã xuất hiện trên nhiều sông từ Quảng Trị đến Khánh Hòa và Lâm Đồng.

Tại một số trạm trên sông Kỳ Lộ, hạ lưu sông Ba (ở Đắk Lắk), sông Dinh Ninh Hòa (Khánh Hòa), sông Đa Nhim (Lâm Đồng) đã ghi nhận mức lũ vượt lịch sử trong vòng 30 - 40 năm trở lại đây.

Đỉnh lũ trên sông Ba tại trạm Phú Lâm trong đợt lũ này có chu kỳ lặp lại ước tính khoảng 50 năm (tần suất hiếm) .

Đặc điểm đặc biệt của đợt lũ này là nhiều sông lớn cùng vượt lũ lịch sử: Sông Kỳ Lộ (tại Đắk Lắk) vượt kỷ lục 2009, sông Ba (tại Đắk Lắk) vượt 1993, sông Dinh Ninh Hòa (tại Khánh Hòa) vượt 1986.

Hiện tượng lũ đồng thời phá kỷ lục trên 3-5 lưu vực là cực kỳ hiếm, gần như chưa từng xuất hiện trong hơn 50 năm quan trắc, và không thuộc “mức lũ tính toán thông thường”.

Sự kiện lũ lớn bất thường này là một minh chứng rõ ràng cho thấy quy luật lũ truyền thống đang thay đổi, phản ánh xu hướng thời tiết ngày càng cực đoan, khó lường do tác động của biến đổi khí hậu dẫn đến sự thay đổi của hoàn lưu, bão và áp thấp nhiệt đới.

Nguyên nhân khiến hình thái thời tiết cực đoan, gây ngập lụt nghiêm trọng

Đợt mưa lũ từ 15-21/11 là kết quả của tổ hợp nhiều hình thái thời tiết cực đoan. Trên cao, nhiễu động trong đới gió Đông trên độ cao từ 1.500-5.000m hoạt động mạnh, kết hợp với không khí lạnh cường độ rất mạnh, đặc biệt từ đêm 17/11, tạo nên vùng hội tụ ẩm từ tầng thấp đến tầng cao.

Hơi nước từ Biển Đông liên tục được vận chuyển vào đất liền Trung Bộ và Tây Nguyên, trong khi địa hình Trường Sơn đóng vai trò “chắn gió”, kích thích đối lưu phát triển mạnh và duy trì mưa kéo dài. Lượng mưa phổ biến từ 800-1.700 mm ở nhiều nơi, vượt xa khả năng tiêu thoát tự nhiên.

Ngoài yếu tố thời tiết, đặc điểm địa hình và thuỷ văn của Trung Bộ cũng làm tăng nguy cơ lũ lớn.

Các lưu vực sông ngắn, độ dốc lớn khiến nước mưa tập trung nhanh về hạ lưu, dẫn đến lũ quét, lũ ống và lũ lên nhanh chỉ trong vài giờ, cộng với triều cường dâng cao, khiến việc tiêu thoát nước diễn ra chậm.

Biến đổi khí hậu khiến các hình thái mưa cực đoan trở nên mạnh hơn và khó dự báo hơn, đồng thời gia tăng tần suất lũ lớn trong 10-15 năm gần đây, với nhiều trạm ghi nhận lượng mưa vượt mức lịch sử 1.000-1.700 mm/đợt.