Đổi mới hoạt động giám sát của Quốc hội: Tạo chuyển biến căn bản trong từng lĩnh vực

Tăng cường giám sát việc giải quyết đơn, thư, khiếu nại, tố cáo của công dân

Giám sát là một trong 3 chức năng quan trọng của Quốc hội (QH) được hiến định. Trong bài phát biểu nhậm chức tại Kỳ họp thứ nhất, QH khóa XV, Chủ tịch QH Vương Đình Huệ đã khẳng định vai trò của hoạt động giám sát và hậu giám sát, đồng thời cho biết, QH sẽ tiếp tục đổi mới và đẩy mạnh công tác giám sát, coi đây là khâu trọng tâm, then chốt để nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của QH.

“Chú trọng giám sát việc thực thi pháp luật và giám sát việc thực hiện các kiến nghị sau giám sát, gắn với trách nhiệm giải trình của tổ chức, cá nhân có liên quan, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu. Tăng cường giám sát việc giải quyết đơn, thư, khiếu nại, tố cáo của công dân và kiến nghị của cử tri…”, Chủ tịch QH nêu rõ. Chương trình hành động của Đảng đoàn QH thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng cũng khẳng định mục tiêu đổi mới, nâng cao chất lượng công tác giám sát.

Với mục tiêu trên và tinh thần chủ động “từ sớm, từ xa”, cùng với việc tăng cường các hoạt động giám sát khác, ngay từ Kỳ họp thứ nhất, QH khóa XV đã thành lập 2 Đoàn giám sát chuyên đề của QH năm 2022, bao gồm “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về công tác quy hoạch kể từ khi Luật Quy hoạch có hiệu lực thi hành” và “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí giai đoạn 2016-2021”. Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) tiến hành giám sát 2 chuyên đề “Việc thực hiện pháp luật về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo từ ngày 1/7/2016 đến ngày 1/7/2021” và “Việc thực hiện các nghị quyết của UBTVQH về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã trong giai đoạn 2019-2021”.

Để triển khai có hiệu quả các Nghị quyết của QH và UBTVQH về Chương trình giám sát năm 2022, Chủ tịch QH Vương Đình Huệ đã chủ trì Hội nghị trực tuyến “Triển khai thực hiện Chương trình giám sát của QH và UBTVQH năm 2022”. Phát biểu tại đây, Chủ tịch QH nhấn mạnh yêu cầu giám sát “phải làm đến nơi đến chốn”, có bằng chứng cụ thể, có đánh giá sát đúng với từng lĩnh vực; đưa ra kiến nghị, đề xuất sắc sảo, đồng thời theo dõi việc tổ chức thực hiện các kiến nghị, kết luận giám sát. “Lần này, UBTVQH yêu cầu phải xác định được trách nhiệm giải trình của các tổ chức, các cấp, ngành, các đơn vị, tổ chức, cá nhân liên quan, nhất là trách nhiệm người đứng đầu trong từng ngành, lĩnh vực. Có như vậy, sau giám sát, chúng ta mới hy vọng có thể tạo ra sự chuyển biến căn bản trong từng lĩnh vực giám sát, đáp ứng được yêu cầu, nguyện vọng chính đáng của nhân dân cả nước và yêu cầu của Đảng, Nhà nước trong từng giai đoạn”, Chủ tịch QH nêu rõ.

Về phương thức giám sát, Chủ tịch QH yêu cầu tiến hành đồng bộ từ Trung ương xuống địa phương; tỉnh, thành nào làm ở tỉnh, thành đó và có kiểm tra chéo lẫn nhau. Chủ tịch QH cũng lưu ý, nếu trong quá trình giám sát phát hiện những dấu hiệu sai phạm đối với tất cả các lĩnh vực thì sẽ chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra để nâng cao hiệu quả giám sát của QH. “Mục tiêu cao nhất là vì sự phát triển của đất nước”, Chủ tịch QH nêu rõ.

Chỉ rõ địa chỉ, trách nhiệm giải trình

Tổng Thư ký QH, Chủ nhiệm Văn phòng QH Bùi Văn Cường cho biết, việc triển khai hoạt động của các Đoàn giám sát chuyên đề của QH và UBTVQH năm 2022 có một số điểm khác so với thông lệ trước đây. Điển hình, Nghị quyết thành lập Đoàn giám sát ban hành không kèm theo kế hoạch mà đưa vào một số nội dung chính như phạm vi, đối tượng, nội dung, thời gian xem xét báo cáo... Ngay tại Kế hoạch giám sát chi tiết đã xác định cụ thể hơn về đối tượng, nội dung giám sát để tạo sự chủ động cho Đoàn giám sát trước khi Trưởng Đoàn giám sát ký ban hành. Cùng với đó, UBTVQH cũng tiến hành xem xét, cho ý kiến và thông qua kế hoạch chi tiết, đề cương báo cáo của các Đoàn giám sát chuyên đề.

Tổng Thư ký QH nhấn mạnh, lần đầu tiên, các Đoàn giám sát có sự tham gia của lãnh đạo một số cơ quan như Ban Tổ chức Trung ương, Kiểm toán Nhà nước, các chuyên gia là lãnh đạo các bộ, ngành và đặc biệt là sử dụng tối đa, có hiệu quả các kết quả, kết luận thanh tra, kiểm tra, kiểm toán. Các Đoàn đại biểu QH cũng phải tổ chức giám sát đối với cả 4 chuyên đề. Đặc biệt, việc triển khai giám sát lần này cũng huy động sự phối hợp tham gia giám sát của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh, các tổ chức chính trị, xã hội...

Một điểm mới đáng chú ý khác trong việc triển khai hoạt động giám sát của QH nhiệm kỳ khóa XV là thay vì ấn định trước các đơn vị, địa phương đến giám sát; lần này, căn cứ tình hình thực tế và trên cơ sở xem xét báo cáo của các cơ quan, các Đoàn giám sát cũng lựa chọn cơ quan, địa phương và báo cáo UBTVQH xem xét, quyết định trước khi tổ chức giám sát trực tiếp tại cơ quan, địa phương, cơ sở. Ví dụ, để hoạt động giám sát đảm bảo tính khách quan, thực tiễn, Đoàn giám sát chuyên đề “Việc thực hiện pháp luật về tiếp công dân và giải quyết khiếu nại, tố cáo từ ngày 1/7/2016 đến ngày 1/7/2021” đã thành lập các Đoàn giám sát tại 6 tỉnh, TP bao gồm: Hà Nội, Lào Cai, TP Hồ Chí Minh, Khánh Hòa, Kiên Giang, Đắk Nông được xác định là các địa phương có công dân khiếu nại đông người, phức tạp; có nhiều vụ việc khiếu nại, tố cáo, tranh chấp liên quan đến đất đai; về quản lý và vận hành nhà chung cư thương mại…

Ngoài ra, Đoàn cũng đã tổ chức 8 buổi làm việc với 8 Bộ, ngành: bao gồm Bộ Tài nguyên và Môi trường; Bộ Xây dựng; Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội; Bộ Tư pháp; Bộ Công an; Thanh tra Chính phủ; TANDTC; VKSNDTC. Việc tiến hành lựa chọn các đơn vị giám sát như vậy sẽ đáp ứng được yêu cầu giám sát đúng và trúng, chỉ rõ địa chỉ, trách nhiệm giải trình của các cá nhân, tổ chức, đồng thời từ những vấn đề cụ thể có thể đưa ra được các kiến nghị, đề xuất sửa đổi chính sách, pháp luật nhằm hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật của Nhà nước, đáp ứng được mong mỏi của cử tri, nâng cao hiệu quả giám sát.

Quốc hội đồng hành với các cơ quan hành pháp, tư pháp

Thời gian qua, hoạt động giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, kiến nghị cử tri của QH cũng ngày càng được tăng cường. Trước đây, công tác dân nguyện chỉ báo cáo tại kỳ họp của QH mỗi năm 2 lần nhưng kể từ Phiên họp thứ 3 của UBTVQH diễn ra vào tháng 9/2021, định kỳ hàng tháng, UBTVQH sẽ trực tiếp nghe và thảo luận về công tác dân nguyện, trọng tâm là tình hình tiếp nhận, xử lý đơn thư và giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân gửi đến QH. Thay đổi này nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong công tác dân nguyện, cũng như chỉ đạo, phối hợp giải quyết dứt điểm các vụ việc phức tạp, kéo dài.

Trả lời báo chí, ông Lê Tiến Châu, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cho rằng, việc xem xét, giám sát quá trình giải quyết các vụ việc khiếu nại, tố cáo cụ thể, nổi cộm, gây bức xúc trong cử tri và nhân dân của UBTVQH các khóa đã mang lại nhiều hiệu quả, ý nghĩa thiết thực. Việc đưa hoạt động này thành nền nếp hàng tháng giúp UBTVQH nắm chắc hơn tình hình tuân thủ, chấp hành pháp luật trong quá trình giải quyết, cũng như tác động của việc giải quyết, kết quả giải quyết vấn đề… nhằm bảo đảm quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, của cử tri, góp phần bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội. Từ đó, kiến nghị với các cơ quan chức năng tập trung chỉ đạo, giải quyết bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân, làm giảm các vụ việc nổi cộm, những vấn đề bức xúc, hạn chế tối đa việc hình thành “điểm nóng” phức tạp về an ninh trật tự.

Ông Lê Tiến Châu khẳng định, việc tổ chức giám sát các vụ việc cụ thể, nổi cộm, vấn đề gây bức xúc xã hội chính là biện pháp hữu hiệu, là sự “đồng hành” của QH với hệ thống cơ quan hành pháp, tư pháp; góp phần giúp UBTVQH, các cơ quan của QH, các đại biểu QH cũng như cán bộ, công chức, viên chức của các cơ quan của QH nâng cao trình độ chuyên môn, pháp luật, tính chuyên nghiệp, kỹ năng, đáp ứng yêu cầu đặt ra.

Việc QH và các cơ quan của QH tiếp tục đổi mới, tăng cường hiệu quả hoạt động giám sát cho thấy rõ QH, các cơ quan của QH, các đoàn đại biểu QH và cá nhân các đại biểu QH đã thực hiện đúng vai trò của mình, thể hiện rõ vai trò là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân. Từ đó, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả của bộ máy nhà nước; thúc đẩy việc giải quyết những vướng mắc, bất cập trong cuộc sống, được cử tri và nhân dân đánh giá cao.

Để hoạt động giám sát của QH, các cơ quan của QH đáp ứng yêu cầu đổi mới, phù hợp với chiến lược xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, UBTVQH đã ban hành Nghị quyết thành lập Ban Chỉ đạo xây dựng Đề án tiếp tục đổi mới hoạt động giám sát của QH. Dự kiến, đề án sẽ được trình QH xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 3 khai mạc vào tháng 5 tới.