Dự án Luật Trí tuệ nhân tạo: Tạo dựng khung pháp lý linh hoạt, thích ứng công nghệ

Đề cập về sự cần thiết và mục đích của dự án Luật Trí tuệ nhân tạo tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, dự án Luật Trí tuệ nhân tạo gồm 8 Chương với 36 điều nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước, tạo hành lang pháp lý đột phá cho trí tuệ nhân tạo; kiến tạo môi trường pháp lý thuận lợi để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia; đồng thời quản lý rủi ro, bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền con người và chủ quyền số.

Dự án Luật Trí tuệ nhân tạo đảm bảo thể chế hoá các chủ trương, định hướng đã được xác định trong các văn kiện, nghị quyết của Đảng và Nhà nước. Luật Trí tuệ nhân tạo là luật khung, linh hoạt và thích ứng với sự phát triển của công nghệ. Luật quy định một cách có hệ thống, toàn diện các biện pháp nhằm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam.

Luật Trí tuệ nhân tạo đặt con người làm trung tâm với nguyên tắc tối cao là trí tuệ nhân tạo (AI) phục vụ con người, không thay thế con người, con người giám sát trí tuệ nhân tạo ở những quyết định trọng yếu; trí tuệ nhân tạo phải minh bạch, trách nhiệm và an toàn.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, nội dung Luật Trí tuệ nhân tạo kế thừa và bãi bỏ các quy định về trí tuệ nhân tạo tại Luật Công nghiệp công nghệ số số 71/2025/QH15; bổ sung các "khoảng trống" pháp lý để hoàn thiện pháp luật về trí tuệ nhân tạo. Tham khảo có chọn lọc pháp luật và kinh nghiệm thực tiễn về xu hướng phát triển trí tuệ nhân tạo của một số quốc gia phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam, pháp luật và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải cho biết, trên cơ sở nghiên cứu hồ sơ dự án Luật, kết quả khảo sát, ý kiến tại Phiên họp toàn thể, Ủy ban đã có Báo cáo thẩm tra số 4439/UBKHCNMT15 ngày 17/11/2025 thẩm tra dự án Luật gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Đối với quan điểm cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy phát triển (nghiên cứu, phát triển, triển khai và ứng dụng AI tại Việt Nam), Ủy ban nhận thấy, nội hàm của quan điểm tiếp cận “cân bằng” là chưa rõ và chưa thật sự phù hợp. Quản lý và thúc đẩy không phải là hai mục tiêu đối lập; quản lý minh bạch, hiệu quả chính là nền tảng, là cơ sở để thúc đẩy phát triển bền vững. Đây là vấn đề rất cốt lõi, căn bản và chi phối toàn bộ cách thiết kế các quy định, chính sách trong dự thảo Luật, sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả thực thi và tác động kinh tế - xã hội sau khi Luật được ban hành.

Trên cơ sở đó, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải cho rằng, nếu quản lý quá chặt sẽ có nguy cơ kìm hãm sự phát triển mạnh mẽ, hạn chế năng lực và lợi thế cạnh tranh; nếu quản lý quá lỏng sẽ khó kiểm soát được các rủi ro, tác động bất lợi, khó lường trước hậu quả. Vì vậy, Ủy ban đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu xác định quan điểm chính sách xây dựng Luật theo hướng thay cụm từ “cân bằng” thành “hài hòa giữa quản lý và thúc đẩy” đối với chuỗi các chủ thể có liên quan để bảo đảm tính khả thi.

Về tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của dự thảo Luật với hệ thống pháp luật và tính tương thích với điều ước quốc tế, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nhận thấy, các nội dung của dự thảo Luật cơ bản phù hợp với quy định của Hiến pháp và thống nhất với hệ thống pháp luật. Tuy nhiên, Ủy ban đề nghị cơ quan thẩm tra tiếp tục rà soát tính đồng bộ với một số luật như Bộ Luật Dân sự, Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa, Luật Tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật… và làm rõ mối quan hệ giữa Luật này với các luật chuyên ngành có liên quan (trong lĩnh vực giáo dục, y tế, giao thông, báo chí..., dự thảo Luật Sở hữu trí tuệ (về vấn đề bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm do AI tạo ra, về nội dung chương trình giáo dục phổ thông, đại học, giáo dục nghề nghiệp về AI).

Đóng góp ý kiến vào dự án Luật Trí tuệ nhân tạo, Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương đề nghị Cơ quan soạn thảo nghiên cứu phân loại các mức độ rủi ro và những điều cấm, không cấm được đưa vào dự án Luật Trí tuệ nhân tạo. Ngoài ra, cần cân nhắc nhắc sử dụng AI để tránh ảnh hưởng đến an ninh quốc phòng; quản lý, vận hành năng lượng, hàng không và những yếu tố liên quan đến sức khỏe con người.

Theo Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương, dự án Luật Trí tuệ nhân tạo có liên quan đến Luật An ninh mạng, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân nên đề nghị Cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu để có sự thống nhất về sự quản lý của các cơ quan chức năng. Ngoài ra, Phó Chủ tịch Quốc hội cũng yêu cầu Cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung tác động của AI với trí não và làm suy giảm khả năng học tập của trẻ em cũng như có giải pháp để phòng tránh tác động của AI đối với những vấn đề này.

Phát biểu chỉ đạo tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cho biết, Quốc hội đã ban hành Luật Công nghiệp công nghệ số, trong đó bao gồm một chương về AI nhằm thiết lập nền tảng pháp lý ban đầu mang tính nguyên tắc cho việc phát triển và ứng dụng AI. Tuy nhiên, các nội dung quy định này chưa hình thành một hành lang pháp lý toàn diện, đủ thông thoáng để tạo thuận lợi cho việc nghiên cứu, phát triển, triển khai, sử dụng AI và hệ sinh thái toàn diện về AI.

Chủ tịch Quốc hội nhận định, AI không chỉ là sự phát triển của khoa học công nghệ, mà đang trở thành động lực cốt lõi để sự phát triển kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng và hội nhập quốc tế, do vậy, việc ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo để Việt Nam phát triển, quản lý AI trong thời gian tới là cần thiết.

Tuy nhiên, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cũng lưu ý, bên cạnh những lợi ích do AI mang lại thì cũng có nhiều thách thức đặt ra như rủi ro an ninh mạng, vi phạm quyền riêng tư, phân biệt là đối xử, nguy cơ lạm dụng AI vào mục đích xấu... Nếu không có một khung pháp lý chặt chẽ, kịp thời về AI thì Việt Nam có thể đánh đổi sự phát triển bằng những hệ lụy là không thể kiểm soát. Vì vậy, Chủ tịch Quốc hội yêu cầu Luật Trí tuệ nhân tạo phải đảm bảo 4 trụ cột chính:

Một là, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo hành lang pháp lý thông thoáng cho nghiên cứu, ứng dụng, thương mại hóa AI.

Hai là, đảm bảo quyền con người, đảm bảo minh bạch, công bằng, trách nhiệm giải trình trong mọi hệ thống AI.

Ba là, quản lý rủi ro, cấp độ phân loại AI theo mức độ ảnh hưởng là thấp, trung bình, cao, không thể chấp nhận được và áp dụng các biện pháp tương ứng.

Bốn là, hợp tác quốc tế hài hòa và các tiêu chuẩn toàn cầu; đồng thời giữ vững chủ quyền dữ liệu quốc gia.

"Dự án Luật Trí tuệ nhân tạo cần bảo đảm nét riêng là: Lấy con người là trung tâm, bảo đảm an toàn an ninh mạng, tự chủ quốc gia và hội nhập quốc tế, phát triển bao trùm bền vững, quản trị cân bằng và hài hòa. Việc phân loại quản lý AI theo mức độ rủi ro là một điểm nhấn sáng tạo, giúp kiểm soát hiệu quả hệ thống AI có khả năng ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, quyền con người và trật tự xã hội", Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh.