Chính sách khu thương mại tự do của Hải Phòng: Đột phá nhưng kiểm soát chặt chẽ

Phát biểu tại hội trường, Đại biểu Trần Chí Cường - Đoàn TP. Đà Nẵng đánh giá cao nội dung dự thảo nghị quyết, cho rằng văn kiện đã thể hiện rõ nhiều tiềm năng và lợi thế.

Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra thực trạng đáng quan tâm: chi phí logistics của Việt Nam hiện vẫn ở mức cao, chiếm khoảng 16,5% GDP vượt xa mức bình quân 11,6% của thế giới. Trong khi đó, hạ tầng logistics chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển, quy mô doanh nghiệp còn nhỏ, chỉ nắm giữ khoảng 20% thị phần.

Theo đại biểu, tỷ trọng đóng góp của ngành logistics vào GDP hiện mới đạt 4,46%, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 5 - 6% được nêu trong Quyết định 221 của Thủ tướng Chính phủ và đặc biệt còn thấp hơn ngành du lịch (đóng góp khoảng 7% GDP). Những con số này cho thấy dư địa phát triển còn rất lớn, nhưng cũng đặt ra yêu cầu cấp thiết về chính sách đột phá nhằm phát triển hệ thống hạ tầng và dịch vụ logistics một cách bài bản, hiệu quả hơn.

Theo đại biểu Cường, trung tâm logistics giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc tối ưu hóa dòng chảy hàng hóa, tiền tệ, thông tin; thúc đẩy xuất khẩu, giảm chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh.

“Do đó, trong bối cảnh thúc đẩy liên kết vùng và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, việc xác định trung tâm logistics là mô hình kinh doanh mới, có vai trò "chốt" kết nối các ngành, các địa phương và vùng lãnh thổ là hoàn toàn cần thiết. Đại biểu ủng hộ đề xuất thí điểm chính sách thu hồi đất để sớm hình thành trung tâm logistics quy mô lớn tại Hải Phòng và đề nghị Quốc hội xem xét, ủng hộ chủ trương này”- đại biểu đề xuất.

Bên cạnh đó, đại biểu cho rằng các cơ chế chính sách dành cho khu thương mại tự do tại Hải Phòng hiện đã vượt trội hơn nhiều so với mô hình tại Đà Nẵng, từng được Quốc hội thông qua tại Nghị quyết 136 vào tháng 6/2024.

Đại biểu hoàn toàn ủng hộ việc thí điểm chính sách đặc thù để thu hút đầu tư chiến lược. Tuy nhiên, ông cũng lưu ý cần tránh tạo ra sự chênh lệch phát triển giữa các địa phương.

"Mỗi địa phương đều có những tiềm năng và lợi thế riêng. Quan trọng là cùng nhau phát triển để tạo sức hút đầu tư, nâng cao khả năng cạnh tranh quốc gia”- đại biểu cho biết.

Ông đề nghị khi Quốc hội thông qua cơ chế chính sách đặc thù tại khu thương mại tự do Hải Phòng thì cũng cần cho phép khu thương mại tự do Đà Nẵng được áp dụng các chính sách tương tự, bảo đảm tính thống nhất, công bằng trong phát triển.

Cuối cùng, đại biểu đề xuất Quốc hội sớm nghiên cứu, ban hành Luật Khu thương mại tự do để tạo khung pháp lý triển khai tại các địa phương có nhu cầu, như TP. Hồ Chí Minh trong thời gian tới.

Tạo chính sách đột phá đi kèm kiểm soát

Tiếp thu các ý kiến đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, việc xây dựng Nghị quyết thay thế Nghị quyết 35 là cần thiết, có đầy đủ căn cứ chính trị, pháp lý và thực tiễn.

Nghị quyết mới lần này được xây dựng dựa trên định hướng từ 4 nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị, có kế thừa, chọn lọc chính sách thành công trong và ngoài nước, phù hợp với thực tiễn Hải Phòng và vùng lân cận.

Bộ Tài chính đã phối hợp với Hải Phòng và Hải Dương rà soát, đánh giá hiện trạng để xây dựng các chính sách linh hoạt, phát huy lợi thế liên kết vùng, tạo nền tảng để Hải Phòng sau hợp nhất trở thành cực tăng trưởng của Đồng bằng sông Hồng.

Liên quan đến chính sách thu hồi đất, Bộ trưởng đồng tình với ý kiến đại biểu sự cần thiết trình Quốc hội bổ sung trường hợp thu hồi đất cho dự án logistics, đất xen kẹt trong khu dân cư.

Bộ trưởng khẳng định, đây là cơ sở để thí điểm chính sách mới, phù hợp với Hiến pháp và Luật Đất đai, tạo điều kiện khai thác hiệu quả nguồn lực đất đai, đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án động lực.

Về chuyển đổi mục đích sử dụng đất trồng lúa, trước thực tế nhiều diện tích đất nông nghiệp bị bỏ hoang và nhu cầu sử dụng đất cho khu công nghiệp tăng cao, việc thí điểm cơ chế linh hoạt trong chuyển đổi đất trồng lúa sẽ giúp rút ngắn thủ tục, cải thiện khả năng cạnh tranh, tăng cường thu hút đầu tư.

Về thành lập Quỹ đầu tư mạo hiểm, theo Bộ trưởng Quỹ sẽ được tổ chức theo mô hình đơn vị sự nghiệp công lập hoặc Công ty TNHH một thành viên do Nhà nước nắm giữ 100% vốn.

UBND TP Hải Phòng sẽ trình hội đồng nhân dân thành phố phê duyệt đề án thành lập quỹ, trong đó quy định rõ mô hình tổ chức, thời hạn hoạt động, nguồn vốn từ ngân sách và cơ chế quản lý, giám sát. Quỹ hoạt động theo nguyên tắc thị trường, minh bạch, có kiểm toán định kỳ. Mục tiêu của quỹ là hỗ trợ các dự án khởi nghiệp sáng tạo, có tiềm năng nhưng khó tiếp cận vốn thương mại, từ đó thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Đối với nội dung miễn trừ trách nhiệm cho người điều hành quỹ, Bộ trưởng nhấn mạnh, đây là quỹ đầu tư mạo hiểm, rủi ro cao, vì vậy việc miễn trừ trách nhiệm cho cán bộ, công chức, người lao động quản lý quỹ, nếu đã làm đúng quy trình, đúng thẩm quyền là cần thiết.

Theo Bộ trưởng, cơ chế này phù hợp với Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị và Nghị quyết 193 của Quốc hội, nhằm bảo vệ, khuyến khích cán bộ năng động, dám nghĩ, dám làm vì lợi ích chung.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết, các chính sách cho Khu thương mại tự do tại Hải Phòng được xây dựng trên cơ sở nghiên cứu kỹ lưỡng các mô hình trong nước như Đà Nẵng và kinh nghiệm quốc tế tại Hàn Quốc, Trung Quốc, Singapore... Từ đó, chính sách được điều chỉnh phù hợp với đặc thù phát triển của Hải Phòng, đảm bảo tính mở, đột phá nhưng vẫn có kiểm soát.

Đối với các dự án thuộc lĩnh vực ưu tiên trong khu thương mại tự do, sẽ được áp dụng một số cơ chế đặc biệt như: cho thuê đất không qua đấu giá, sử dụng ngoại tệ trong giao dịch, cho phép chuyển khẩu hàng hóa và áp dụng quy trình đơn giản hóa “một khai báo, một kiểm tra, một phê duyệt” nhằm rút ngắn thủ tục và tiệm cận chuẩn mực quốc tế.

Bộ trưởng nhấn mạnh, đây là mô hình đột phá nhưng sẽ thực hiện thận trọng theo lộ trình thí điểm, có giám sát chặt chẽ nhằm hạn chế rủi ro, đồng thời làm cơ sở thực tiễn để từng bước luật hóa mô hình khu thương mại tự do cho cả nước trong tương lai.

Chuyển khẩu hàng hóa và vai trò trung tâm logistics

Về vấn đề chuyển khẩu hàng hóa, Bộ trưởng nêu rõ, hiện nay, quy định hạn chế chuyển khẩu đã khiến các nhà đầu tư quốc tế gặp khó khăn trong việc triển khai mô hình logistics hiện đại, làm giảm sức hút đầu tư và nguồn thu ngân sách.

Việc cho phép chuyển khẩu sẽ giúp Việt Nam phát huy lợi thế vị trí địa lý, trở thành trung tâm trung chuyển hàng hóa quốc tế, tạo việc làm, thúc đẩy ngành logistics và gia tăng nguồn thu ngoại tệ. Chính sách này phù hợp với tinh thần của Nghị quyết 59 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế trong tình hình mới, khuyến khích thu hút FDI chất lượng cao và cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư kinh doanh.

Liên quan đến việc cho thuê tài sản kết cấu hạ tầng, kho bãi, công nghệ từ nguồn ngân sách mà không qua đấu giá, Bộ trưởng lý giải: quy định này chỉ áp dụng trong các trường hợp đặc biệt nhằm hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, vẫn đảm bảo nguyên tắc công khai, minh bạch, có tiêu chí rõ ràng, do hội đồng nhân dân thành phố quyết định cụ thể.

Hợp đồng thuê sẽ quy định rõ mục đích sử dụng, nghĩa vụ tài chính và trách nhiệm giám sát. Cơ quan quản lý tài sản công có trách nhiệm theo dõi, thanh tra định kỳ, đảm bảo tài sản được sử dụng đúng mục tiêu.

Về kiến nghị mở rộng chính sách cho khu thương mại tự do tại Đà Nẵng

Một số đại biểu đề xuất các chính sách được áp dụng cho Khu thương mại tự do tại Hải Phòng cũng nên áp dụng tương tự cho Đà Nẵng. Bộ trưởng khẳng định, Chính phủ hoàn toàn đồng thuận với đề xuất này và đang cân nhắc 3 phương án xử lý:

Phương án tối ưu nhất: Quốc hội ban hành nghị quyết chung, cho phép các chính sách của Khu thương mại tự do Hải Phòng được áp dụng tương tự cho Đà Nẵng.

Phương án ủy quyền: Quốc hội ủy quyền cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét và ban hành nghị quyết riêng cho Đà Nẵng.

Phương án thông thường: Trình Quốc hội ban hành nghị quyết riêng cho Đà Nẵng theo quy trình lập pháp đầy đủ, nhưng sẽ mất nhiều thời gian hơn.

Bộ trưởng nhấn mạnh, việc xây dựng Khu thương mại tự do tại Đà Nẵng là cần thiết để phục vụ cho định hướng phát triển trung tâm tài chính quốc tế mà Chính phủ đang trình Quốc hội cho cả TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng. Vì vậy, Chính phủ sẽ phối hợp chặt chẽ với Ủy ban Kinh tế, Ủy ban Kinh tế và Tài chính và Ủy ban Thường vụ Quốc hội để lựa chọn phương án phù hợp, đảm bảo tiến độ và hiệu quả chính sách.