Chuyên gia lý giải nguyên nhân Hà Nội cứ mưa to là ngập vài ngày

Lý giải về vấn đề này, GS. TS Đào Xuân Học, Chủ tịch Hội Thủy lợi Việt Nam cho biết, từ năm 2009 cơ quan chức năng đã có quy hoạch tiêu thoát nước cho Hà Nội. Nếu làm được theo quy hoạch thì Hà Nội khi mưa to chỉ ngập khoảng 2 đến 3 tiếng đồng hồ chứ không kéo dài vài ngày như hiện nay.

Vị chuyên gia này giải thích chống ngập cho một đô thị gồm hai phần: Thứ nhất là tiêu thoát tổng thể – tức là hệ thống kênh mương, sông dẫn ra nơi tiếp nhận nước phải luôn thấp hơn để nước chảy tự nhiên; phần này thuộc ngành thủy lợi quản lý. Thứ hai là hệ thống cống, rãnh trong nội thành, do đơn vị cấp thoát nước đô thị phụ trách. Cả hai phần đều cần đồng bộ.

Theo thiết kế, hệ thống tiêu thoát của Hà Nội được tính toán để có thể xử lý lượng mưa từ 70 đến 100 mm trong một giờ – nghĩa là mưa giờ nào thì sau đó nước sẽ rút hết giờ đó. Tuy nhiên, thực tế nhiều khu vực vẫn ngập sâu hàng ngày trời.

“Nếu mưa lớn gấp đôi, thời gian tiêu nước chỉ kéo dài thêm một đến hai giờ. Nhưng nay, có nơi ngập 1-2 ngày mới rút, điều này cho thấy vấn đề không còn là tắc cục bộ trong nội thành, mà là năng lực tiêu thoát ở cấp vĩ mô, tức nơi nhận nước chưa đảm bảo", chuyên gia thuỷ lợi lý giải.

Ông Học cho biết, ngay từ năm 2009, Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch tổng thể chống ngập cho Hà Nội, trong đó nâng tổng công suất tiêu từ 104 m³/giây lên 504 m³/giây, tức gấp gần 5 lần. Nếu các hạng mục được hoàn thành theo thiết kế, Hà Nội sẽ không còn cảnh ngập diện rộng như hiện nay, chỉ có thể xảy ra ngập cục bộ và nhanh chóng thoát hết trong vòng vài giờ sau mưa lớn.

Thế nhưng, đến nay, Hà Nội mới hoàn thành một phần nhỏ trong quy hoạch này. Ông Học dẫn chứng: “Trạm bơm Yên Nghĩa, công suất thiết kế 120 m³/giây, hiện đã xây xong nhưng kênh dẫn nước vào trạm lại chưa hoàn thiện, khiến công suất thực tế bị giảm đáng kể. Trạm bơm Yên Sở – vốn thiết kế 140 m³/giây – hiện mới đạt khoảng 90 m³/giây.

Trong khi đó, dự án trạm bơm Liêm Mạc, công suất thiết kế 170 m³/giây, đến nay vẫn chưa triển khai. Các sông nội thành như Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét – vốn là trục tiêu thoát chính – hiện chỉ đạt năng lực dẫn nước khoảng 90 m³/giây, trong khi thiết kế yêu cầu tới 140 m³/giây.

Các con sông này chưa được nạo vét, cải tạo đúng theo hướng tiêu thoát mà lại tập trung cải thiện môi trường bằng cách làm đập dâng, kè cứng, khiến dòng chảy bị hạn chế. Nếu tiếp tục như vậy, khả năng tiêu nước sẽ càng giảm.

Theo GS.TS Đào Xuân Học, nhiều người cho rằng chống ngập phải bắt đầu từ nội đô, song thực tế nếu hệ thống tiêu thoát tổng thể bên ngoài chưa thông, việc cải tạo cống rãnh bên trong cũng chỉ có tác dụng hạn chế. “Hà Nội cần tập trung làm các công trình vĩ mô, tức là hệ thống sông, trạm bơm, kênh tiêu ra sông Hồng và sông Đáy đúng như quy hoạch đã được phê duyệt. Khi nước có chỗ thoát ra ngoài, các dự án cải tạo cống rãnh nội thành mới phát huy tác dụng.

Theo tính toán, khi toàn bộ các dự án trong Quy hoạch tiêu thoát nước Hà Nội được hoàn thành, tổng công suất tiêu sẽ đạt 504 m³/giây. Khi đó, kể cả mưa lớn kéo dài, nước trong nội đô cũng sẽ chỉ ngập nhẹ và rút trong 1-2 giờ.

“Chính phủ đã phê duyệt đầy đủ từ năm 2009, giờ chỉ cần tập trung làm đúng như quy hoạch. Nếu làm xong các trạm bơm và kênh tiêu chính như Yên Nghĩa, Liêm Mạc, nâng cấp hệ thống sông Tô Lịch – Kim Ngưu – Sét – Lừ theo thiết kế, thì Hà Nội cơ bản sẽ không còn ngập. Mỗi năm có thể chỉ xuất hiện 2–3 đợt ngập nhẹ do mưa cực lớn, nhưng cũng rút rất nhanh,” ông Học chia sẻ.

Có thể nói, chống ngập nội đô chỉ là phần ngọn, còn gốc rễ của vấn đề nằm ở hệ thống tiêu thoát lớn bên ngoài thành phố. Hà Nội cần làm phần vĩ mô trước, sau đó mới hoàn thiện mạng lưới cống rãnh bên trong. Khi đó, thành phố mới có thể chấm dứt được tình trạng ‘mưa là ngập’ như hiện nay.