Nghị định 58/2025: Vì sao bắt buộc đăng ký điện mặt trời mái nhà?

Năng lượng xanh phải đi kèm an toàn kỹ thuật

Trong những năm gần đây, nhờ chủ trương phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời mái nhà, Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế khuyến khích, giúp loại hình này bùng nổ với hàng trăm nghìn hệ thống, tương đương hàng nghìn MWp.

Trên thực tế, điện mặt trời mái nhà góp phần giảm áp lực cho hệ thống điện quốc gia, nhất là giờ cao điểm nắng nóng; bảo vệ môi trường; tiết kiệm chi phí điện cho người dân, doanh nghiệp. Đồng thời thúc đẩy xu hướng chuyển dịch năng lượng, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Tuy nhiên, phát triển quá nóng cũng kéo theo rủi ro như quá tải lưới phân phối, nguy cơ cháy nổ, ảnh hưởng đến chất lượng điện nếu thiếu quản lý. Do đó, giai đoạn 2024 - 2025, Bộ Công Thương đã tham mưu Chính phủ ban hành các nghị định, trong đó có Nghị định 58/2025 quy định hệ thống điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu phải đăng ký/thông báo với cơ quan chức năng.

Theo ghi nhận, từ sau năm 2020, đã có khoảng 1.300 MWp điện mặt trời mái nhà lắp đặt nhưng không bán điện cho EVN, trong đó nhiều hộ không đăng ký, gây khó khăn cho công tác dự báo và vận hành hệ thống điện.

Để khắc phục, EVN đề xuất áp dụng chế tài đối với các trường hợp không đăng ký. Tuy vậy, quy định này đã gây ra nhiều ý kiến trái chiều, thậm chí bị lợi dụng xuyên tạc trên mạng xã hội.

Để cung cấp thông tin chính xác, khoa học và đầy đủ đến người dân, cộng đồng xã hội, sáng 18/9 tại Trường quay tầng 10, Báo Công Thương - địa chỉ, 655 Phạm Văn Đồng, phường Nghĩa Đô, TP.Hà Nội, Báo Công Thương đã tổ chức tọa đàm: Vì sao bắt buộc đăng ký điện mặt trời mái nhà?

Tọa đàm có sự tham dự của các chuyên gia, khách mời gồm:

- Ông Trần Hoài Trang - Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Bộ Công Thương

- Ông Lê Việt Cường - Phó Viện trưởng Viện Năng lượng Việt Nam

- Ông Hoàng Đức Tiến - Phó Giám đốc Sở Công Thương Tuyên Quang

-Ông Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh

- Ông Nguyễn Quốc Dũng - Trưởng ban Kinh doanh, Tập đoàn Điện lực Việt Nam

- Ông Nguyễn Bá Hoài - Phó phòng Năng lượng tái tạo, Công ty NSMO

EVN cảnh báo rủi ro từ điện mặt trời mái nhà “ngoài sổ sách”

Nêu những bất cập liên quan đến hệ thống điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ, ông Nguyễn Quốc Dũng - Trưởng ban Kinh doanh, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết, Nghị định 58/2025 ra đời là bước tiến quan trọng, tạo cơ sở pháp lý cho việc phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu. Với EVN, đây là giải pháp giảm áp lực cung ứng điện, giúp người dân tiết kiệm chi phí sử dụng điện. Tuy nhiên, quá trình triển khai cũng bộc lộ nhiều bất cập.

Thực tế cho thấy, mặc dù đã có khoảng 1.300 MWp điện mặt trời mái nhà được lắp đặt sau năm 2020, nhưng số hệ thống được người dân, doanh nghiệp thông báo đến EVN lại rất ít. Phần lớn số liệu EVN có được phải thông qua khảo sát, dẫn đến tình trạng thiếu chính xác trong dự báo phụ tải.

Theo ông Dũng, công tác dự báo phụ tải là nền tảng để xây dựng kế hoạch vận hành và chuẩn bị nguồn điện. Khi không nắm rõ được lượng công suất điện mặt trời tự sản, tự tiêu, nguy cơ mất cân đối nguồn - phụ tải sẽ gia tăng, đặc biệt trong những thời điểm điện mặt trời không phát (trời nhiều mây, ban đêm). Điều này có thể gây khó khăn cho lưới truyền tải, phân phối và ảnh hưởng đến sự ổn định hệ thống điện.

EVN đã xây dựng nhiều kênh để người dân dễ dàng đăng ký, từ cổng thông tin điện tử, ứng dụng đến các kênh trực tiếp. Tuy nhiên, để khắc phục triệt để, cần tăng cường tuyên truyền để người dân nhận thức được việc đăng ký không chỉ là thủ tục, mà còn là trách nhiệm chung nhằm bảo đảm an toàn, ổn định và phát triển bền vững của hệ thống điện quốc gia.

Đồng tình với quan điểm trên, ông Nguyễn Bá Hoài - Phó phòng Năng lượng tái tạo, Công ty Vận hành hệ thống điện và thị trường điện Quốc gia (NSMO) cho biết, ở góc độ điều độ hệ thống điện quốc gia, việc có đầy đủ thông tin về điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu là vô cùng quan trọng. Các dữ liệu này là cơ sở dự báo công suất phát, tính toán cân bằng hệ thống, điều chỉnh điện áp, tần số và quán tính, qua đó bảo đảm cung cấp điện an toàn, ổn định cho người dân.

Thông số quan trọng nhất cần được cập nhật là quy mô lắp đặt. Từ đó, đơn vị điều độ có thể dự báo chính xác khả năng phát điện của các hệ thống trong từng khung thời gian, theo ngày, theo chu kỳ hoặc theo giờ gắn với diễn biến thời tiết.

Nếu thiếu những thông tin cơ bản này, mô hình dự báo sẽ bị sai lệch, dẫn đến khó khăn trong việc lập lịch huy động, vận hành nguồn điện và tiềm ẩn nguy cơ mất cân bằng cung - cầu; có thể ảnh hưởng trực tiếp đến độ tin cậy và an toàn của hệ thống điện quốc gia.

Ông Hoài nhấn mạnh, việc người dân và doanh nghiệp đăng ký, cung cấp thông tin không chỉ phục vụ quản lý nhà nước, mà còn giúp cơ quan điều độ có bức tranh toàn diện về sự phát triển nguồn điện phân tán. Đây là điều kiện quan trọng để đảm bảo mục tiêu cốt lõi: cung cấp điện an toàn, ổn định và bền vững cho toàn xã hội.

Thiếu số liệu điện mặt trời mái nhà, quy hoạch điện quốc gia gặp khó

Ở góc độ cơ quan nghiên cứu khoa học, tham vấn chính sách về năng lượng, ông Lê Việt Cường, Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) cho rằng, năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời, trong đó có điện mặt trời mái nhà, giữ vai trò quan trọng trong bảo đảm an ninh năng lượng cả trước mắt lẫn lâu dài.

Khi triển khai Quy hoạch điện VIII và điều chỉnh Quy hoạch điện VIII, Viện Năng lượng luôn bám sát chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước, đồng thời xây dựng các kịch bản phát triển năng lượng. Để làm được điều này, yếu tố then chốt là phải có số liệu hiện trạng đầy đủ và chính xác.

Tuy nhiên, việc thu thập dữ liệu về điện mặt trời mái nhà, nhất là các hệ thống quy mô hộ gia đình, gặp rất nhiều khó khăn. Mặc dù đã khai thác số liệu từ EVN, các đơn vị điện lực địa phương, chính quyền và một số nguồn bổ sung khác, nhưng thông tin vẫn chưa thật sự đầy đủ, cập nhật.

Từ thực tế trên, việc thiếu số liệu đăng ký điện mặt trời tự sản - tự tiêu ảnh hưởng trực tiếp đến cả công tác quy hoạch điện lực quốc gia và địa phương. Cụ thể, trong công tác xây dựng kịch bản cung - cầu điện, dữ liệu chính xác về công suất, tốc độ phát triển và mức độ tham gia của điện mặt trời mái nhà là nền tảng để dự báo, cân đối cung cầu điện năng trong trung và dài hạn. Nếu thiếu, việc dự báo sẽ thiếu cơ sở khoa học, dẫn tới rủi ro mất cân đối trong quy hoạch.

Trong công tác quy hoạch lưới điện, điện mặt trời mái nhà là nguồn điện phân tán. Nếu không có số liệu chính xác, việc thiết kế, đầu tư và vận hành lưới điện từ truyền tải đến phân phối sẽ gặp khó khăn, thậm chí tiềm ẩn nguy cơ quá tải cục bộ hoặc lãng phí đầu tư.

Trong thực thi và điều chỉnh chính sách, việc đánh giá đúng vai trò, tỉ trọng của điện mặt trời mái nhà là điều kiện cần để đưa ra cơ chế hỗ trợ, khuyến khích hay điều tiết hợp lý. Nếu thiếu thông tin, chính sách có thể chậm phản ứng hoặc thiếu hiệu quả trong thực tế.

Từ thực tiễn địa phương, ông Hoàng Đức Tiến - Phó Giám đốc Sở Công Thương Tuyên Quang thông tin, đặc thù của Tuyên Quang là tỉnh miền núi, số giờ nắng không nhiều, quy mô hệ thống điện mặt trời mái nhà còn nhỏ mới đạt khoảng hơn 60 MW. Do đó, mức độ quan tâm của người dân tới loại hình này chưa cao.

Theo ông Tiến, với những hộ dân ở vùng sâu vùng xa, chỉ cần thông báo cho chính quyền địa phương khi lắp đặt hệ thống nhỏ dưới 100 kWp. Trên mức này, bắt buộc phải đăng ký để bảo đảm an toàn, tránh tình trạng dòng điện phát ngược lên lưới. Đồng thời đề nghị Bộ Công Thương sớm ban hành hướng dẫn chi tiết để người dân, doanh nghiệp nắm rõ quy định.

Ông Tiến cũng bày tỏ băn khoăn trước một số ý kiến trên mạng xã hội như: “Nhà tôi tự lắp, tự dùng, tại sao phải đăng ký?”, hay “Lắp điện chiếu sáng đô thị cũng phải đăng ký?”. Theo ông, đây chính là khoảng trống thông tin cần được tuyên truyền, giải thích rõ ràng, nhằm thống nhất nhận thức và thực hiện đúng quy định của Nghị định 58.